Şarbon Nedir, Nasıl Bulaşır, Tedavisi Mümkün müdür?

Şarbon

Şarbon Nedir, Bacillus anthracis etkeninin neden olduğu ve özellikle geviş getiren hayvanları yani; keçiler, sığırlar, koyunlar ve atlar gibi hayvanları etkileyen, yaşamı tehdit eden bulaşıcı bir hastalıktır.

Hastalık insanlara nasıl bulaşır sorusu, hastalığın zoonoz olmasıyla açıklanır. Zoonoz kelime anlamıyla insandan hayvanlara, hayvanlardan insanlara bulaşabilen hastalıklara verilen isimdir.

Yani enfekte hayvanlarla veya onların ürünleriyle temas yoluyla insanlara bulaşabilir. Son yıllarda şarbon, enfeksiyonun bir biyoterör saldırısı veya biyolojik savaşla da yayılabileceği netleştiğinden büyük ilgi görmüştür. Şarbon insandan insana bulaşmaz. Bu özelliğiyle bulaşıcı hastalıklar kategorisinde yer almaz.

Yıllar içinde genellikle lokalize olan bir dizi salgın olmuştur. En son 2016’da Rusya’nın Sibirya kentinde, en az 13 Sibiryalıyı hasta eden ve 2.000’den fazla ren geyiğini öldüren büyük bir şarbon salgını vardı. Yetkililer, bu durumun 75 yıl önce şarbondan ölen bir ren geyiğinin gömülüp şarbon sporlarının salınması sonucu oluştuğuna inanıyorlar.

Şarbon Hakkında Bilmeniz Gerekenler

 Şarbon cilt, akciğer ve bağırsak hastalığına neden olur ve ölümcül olabilir. Şarbon, enfekte dokulardan bakteri kültürleri kullanılarak teşhis edilir. Dört tür şarbon vardır. Bunlar; kutanöz, inhalasyon, gastrointestinal ve enjeksiyon türleridir.

Şarbon antibiyotiklerle tedavi edilir. Pulmoner şarbon genellikle ölümcüldür. Şarbonu önlemek mümkündür. Ne yazık ki, bugün şarbonun en büyük tehdidi bir biyoterör saldırısıdır. Yerel kurumlar, bu biyoterör tehdidiyle başa çıkmak için çeşitli çalışmalar sürdürmektedir.

Şarbon etkeninin çiftlik hayvanlarını etkileyen bir hastalığın nedeni olduğunu kanıtlayan Alman doktor ve bilim adamı Dr. Robert Koch’dur. Mikroskop altında bu bakteri büyük çubuklara benzemektedir. Bununla birlikte, şarbon etkeni, toprakta spor adı verilen uykuda bir formda bulunur.

Bu sporlar çok dayanıklıdır ve yok edilmesi zordur. Sporların toprakta 48 yıl kadar uzun süre hayatta kaldığı bilinmektedir. Bakteriler, koruyucu antijen, öldürücü faktör ve ödem faktörü olarak adlandırılan üç proteinden oluşan toksinler salgılar.

İnsanlar şarbona nasıl yakalanır?

 Şarbon, insanlara üç şekilde bulaşabilir. En yaygın olanı, açık bir yaraya neden olan deri yoluyla enfeksiyondur. İnsanlar ve hayvanlar, şarbonla kontamine olmuş ölü hayvanların bedenlerinden şarbon hastalığına yakalanabilir.

Şarbon etkeni veya bu etkenin sporunun yutulması ciddi, bazen ölümcül bir hastalığa neden olabilir. En ölümcül form soluma şarbonudur. Şarbon sporları solunursa, akciğerde çoğalırlar. Göğüs bölgesinde yayıldıklarından, sıklıkla ölüme neden olan toksinler ürettikleri göğüsteki lenf bezlerine göç ederler.

Şarbon ne kadar yaygındır? Şarbon enfeksiyonu için risk faktörleri nelerdir?

Şarbon, artık gelişmiş ülkelerdeki insanlarda oldukça nadir görülmektedir. Bugün hala, büyük ölçüde enfekte keçilere, sığırlara, koyunlara ve atlara ve bunların ürünlerine maruz kalmayı önleyen halk sağlığı düzenlemelerinin bulunmadığı ülkelerde görülmektedir.

Şarbon ile enfekte olma riski daha yüksek olan kişiler arasında; veterinerler, hayvancılık üreticileri ve çiftçiler, şarbonun endemik olduğu bölgelere seyahat edenler, hayvansal ürünlerin işleyicileri, şarbon üzerinde çalışan laboratuvar personeli ve biyolojik savaşa müdahale etmek için eğitilmiş kişiler bulunmaktadır.

Şarbon Hastalığının Belirtileri Kaç Gün İçinde Ortaya Çıkar?

Bakteriyel etkenlerin organizma üzerinde etkisini göstermesi için belli bir kuluçka süresi vardır. Hastalığın belirtileri kaç gün içinde ortaya çıkar sorusu kuluçka süresi sayesinde cevaplanabilir. Kuluçka süresi, şarbonla temas ile semptomların başlaması arasındaki süredir. Bu süre şarbon için nispeten kısa olabilir.

Bir ila beş gün arası bir sürede etken, organizmayı etkileyeme başlamaktadır. Fakat diğer bulaşıcı hastalıklar gibi, şarbon için de kuluçka süresi oldukça değişkendir ve enfekte bir kişinin kendini hasta hissetmesi haftalar alabilir.

Şarbon ne tür hastalıklara neden olur? Şarbon enfeksiyonlarının belirti ve semptomları nelerdir?

Şarbonun neden olduğu dört hastalık türü vardır. Bunlar kutanöz (deri) şarbonu, inhalasyon şarbonu, gastrointestinal şarbon ve yeni belirlenen enjeksiyon şarbonudur. Bunların her biri ayrı şekilde ele alınarak hastalığın belirtileri nelerdir sorusu cevaplanmalıdır.

Şarbonun kutanöz (deri) formu tüm şarbon enfeksiyonlarının%80’ini oluşturmaktadır. Temas eden bölge çevresinde; kızarıklık, kabarma ve sertleşme ile büyüyen kırmızı-kahverengi kabarık bir nokta olarak başlar.

Lekenin merkezinde kanlı drenajı olan bir ülser krateri ve siyah bir kabuk oluşumu görülür. Bölgede şişmiş lenf düğümleri gözlemlenebilir. Belirtiler arasında kas ağrıları, baş ağrısı, ateş, mide bulantısı ve kusma yer alır. Hastalık genellikle yaklaşık altı hafta içinde geçer, ancak hastalar uygun antibiyotikleri almazsa ölümler meydana gelebilir.

Enjeksiyon şarbonu, Kuzey Avrupa’daki eroin enjekte eden uyuşturucu kullanıcılarında tespit edilmiş ve henüz Dünya’nın çeşitli ülkelerinde rapor edilmemiştir. Semptomların ortaya çıkması günler ila aylar sürebilir.

Enjeksiyon şarbonunun belirti ve semptomları, enjeksiyon bölgesinde kaşıntı yapabilen küçük kabarcıklar veya şişlikler, ateş ve titreme, yaraların etrafında şişlik ve deri veya kas altında derin apseler olabilir. Siyah merkezli ağrısız cilt yaraları (koyu kabuklar), kabarcıklar veya şişlikler hastalık ilerledikten sonra ortaya çıkabilir.

Solunum şarbonu için ilk semptomlar, boğaz ağrısı ve baş ağrısı ile hafif, kademeli ve grip benzeri olgulardır.

Ancak birkaç gün içinde hastalık kötüleşir ve nefes darlığı ve göğüs ve kaslarda ağrı ile birlikte ciddi solunum sıkıntısı olabilir. Bazı hastalar kanlı öksürmeye başlayabilir. Bunu şok, koma ve ölüm izler. Solunum şarbonu gerçek bir zatürreye neden olmaz. Aslında, sporlar akciğerlerde makrofaj adı verilen çöpçü hücreler tarafından toplanır.

Sporların çoğu öldürülse de ne yazık ki bazıları hayatta kalır ve göğüsteki lenf düğümleri adı verilen bezlere taşınır. Lenf düğümleri şişebilir. Lenf düğümlerinde hayatta kalan sporlar çoğalır, ölümcül toksinler üretir ve vücuda yayılır. Göğüste bu lenf düğümlerinde şiddetli kanama ve doku ölümü (nekroz) meydana gelir.

Oradan hastalık bitişik akciğerlere ve vücudun geri kalanına yayılır. Soluma şarbonu çok ciddi bir hastalıktır ve maalesef etkilenen bireylerin çoğu uygun antibiyotikler alsalar bile ölür. Çünkü antibiyotikler bakterileri öldürmede etkilidir, ancak şarbon bakterileri tarafından salınan ölümcül toksinleri yok etmezler.

Gastrointestinal şarbon, nadiren görülür. Az pişmiş, kontamine et yemenin sonucudur. Şarbonlu et yenir mi sorusunun en net cevabı bu şekilde verilebilir. 

Bu şarbon türünün semptomları arasında mide bulantısı, iştahsızlık, kanlı ishal, ateş ve karın ağrısı bulunur. Bakteriler bağırsak duvarını istila eder. Daha sonra enfeksiyon, ölümcül toksisite ile kan dolaşımı (septisemi) yoluyla vücuda yayılır.

Şarbonun Tedavisi Var Mıdır?

Birinci basamak doktorları ve çocuk doktorları şarbonu tedavi edebilse de bir bulaşıcı hastalık uzmanına danışılması önerilir. Çeşitli şarbon türlerinin teşhisine ve tedavisine yardımcı olabilecek diğer doktorlar arasında acil tıp uzmanları, göğüs hastalıkları uzmanları, yoğun bakım uzmanları bulunmaktadır.

Hastalığın tedavisi var mıdır sorusu birçok hastalıkla olduğu gibi erken teşhisle yakından alakalıdır. Çoğu durumda, erken tedavi şarbonu iyileştirebilir.

Şarbonun deri formu penisilin, tetrasiklin, eritromisin ve siprofloksasin gibi yaygın antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Şarbonun pulmoner formu tıbbi bir acil durumdur. Antibiyotiklerle erken ve sürekli intravenöz tedavi hayat kurtarıcı olabilir.

Hastalıktan korunmak için ne yapılmalıdır sorusu da hastadan hastaya değişiklik gösterebilmektedir. Şarbonun aşısı bulunmaktadır.

Özellikle veteriner hekimler, laboratuvar teknisyenleri, keçi kılı işleyen tekstil fabrikası çalışanları ve benzeri yüksek risk altındaki kişiler için aşı uygulamaları yapılmaktadır. Enfekte hayvanlarla teması önlemeye yönelik halk sağlığı önlemleri, şarbondan korunma yolları hususunda için paha biçilmezdir.